J.J. Grandville neemt ons mee naar een andere wereld
Gejongleer met werelden
Een kosmische goochelaar met een wilde haardos à la Einstein jongleert met wereldbollen. De tekening is heel bekend in (Franstalige) sf-middens Op de affiche voor een conventie over utopieën in het Zwitserse Yverdon-les-Bains zag ik het beeld voor het eerst. De tekening dateert uit 1843 en werd door de Franse kunstenaar J.J. Grandville getekend. Dit is slechts één prent uit zijn werk ‘L’Autre Monde’, dat vol staat met verrassende visuele vondsten. J.J. Grandville (1803 – 1847) Jean Ignace Isidore Gérard Grandville werd in 1803 in Nancy geboren. Zijn grootouders Gérard speelden toneel als ‘ Comédiens Ordinaires’ aan het hof van koning Stanislav in Nancy onder de artiestennaam Grandville. Hun zoon, de vader van J.J. Grandville, voegde hun toneelnaam toe aan zijn eigen naam. Kleinzoon Jean-Ignace signeerde zijn werk met J.J. Grandville. J.J. Grandville maakte steendrukprenten. Hij genoot bekendheid als karikaturist en leende zijn pen om spotprenten voor de oppositie te maken. Censuurwetten leidden echter tot de stopzetting van de satirische bladen, waarvoor J.J. Grandville werkte. Om zijn brood te verdienen, zal hij nu vooral boeken illustreren. Hij verzorgde illustraties voor onder meer ‘Gullivers Reizen’ en de ‘Fabels van de la Fontaine’. Zijn meesterwerk wordt ‘L’Autre Monde’, dat als feuilleton in afleveringen verscheen. Hierin draait J.J. Grandville de klassieke rollen van schrijven en illustreren om: de tekenaar komt op de voorgrond en krijgt meer aandacht dan de schrijver. Taxile Delord schreef de tekst van het boek. Het werk beschrijft een andere planeet, waar vreemdsoortige dieren rondlopen zoals een beer met een slangenkop, waar stoommachines muziek maken, waar bruggen planeten met elkaar verbinden en levensloze gebruiksvoorwerpen bezield zijn. In Parijs ontmoette J.J. Grandville Alexandre Dumas. De schrijver van ‘De Drie Musketiers’ herinnerde zich later Grandville als volgt: “Met een fijne en spottende glimlach, sprankelende intelligente ogen, een wat smalende trek om de mond, klein van gestalte, groot van hart, badend in een charmante weemoed.” In zijn privéleven kende J.J. Grandville heel wat tegenslag. Zijn eerste echtgenote schonk hem drie zonen, die alle drie jong zouden sterven. Zijn vrouw had bovendien een wankele gezondheid en overleed kort na de geboorte van hun derde kind. J.J. Grandville hertrouwde en werd nog een keer vader. Kort na het overlijden van zijn laatste zoon uit zijn eerste huwelijk, sterft hij. Surrealisme Honderd jaar later verdiept de surrealistische scène zich in het werk van J.J. Grandville. André Breton zag hem als voorloper van het surrealisme. J.J. Grandville vond zelf inspiratie bij Jeroen Bosch en Francisco Goya. Op zijn beurt zal hij de surrealisten Salvador Dali, René Magritte en anderen inspireren. ‘L'Autre Monde’ moet ondanks het onderwerp niet als een sciencefictionwerk, maar als een satire beschouwd worden. De karikaturist, die J.J. Grandville was, bekritiseert in al zijn werk de maatschappij, waarin hij leefde. Un Autre Monde Het ‘Félicien Rops Museum’ in Namen wijdt onder de naam ‘Un Autre Monde’ een tentoonstelling aan de wat vergeten kunstenaar. De hoofdmoot van de getoonde werken komt uit de collectie van de Antwerpse galeriehouders Ronny en Jessy Van de Velde. De kosmische jongleur van J.J. Grandville siert de affiche. |
Eerst wordt de kunstenaar geïntroduceerd. We zien karikaturen en enkele zelfportretten. Vervolgens worden zijn tekeningen met het werk van andere kunstenaars geconfronteerd. Er zijn de wat naïeve, maar charmante filmpjes ‘Le Voyage Dans La Lune’ uit 1902 van Georges Méliès, ‘Danse Serpentine’ uit 1896 van de gebroeders Lumière en de animatiefilm ‘La Revanche Du Ciné-opérateur’ uit 1911 van de Russische regisseur Ladislas Starevitch. Het ballet van Charlie Chaplin met de wereldbol in ‘The Great Dictator’ uit 1940 roept onmiddellijk de herinnering aan de kosmische jongleur van J.J. Grandville op.
Een zeppelin van Panamarenko mag hier niet ontbreken. Tussen de beeldhouwwerken staat de ‘Fallen Astronaut’ van de Antwerpse kunstenaar Paul Van Hoeydonck. Dit is één van de beeldjes die met Apollo 15 in 1971 naar de maan vlogen. Eén exemplaar werd door de astronauten achter gelaten en is daarmee het enige kunstwerk op de maan. Tussen haakjes: in het najaar opent in het Felix De Boeckmuseum in Drogenbos een tentoonstelling met de abstracte werken van Paul Van Hoeydonck en het ‘Space Project’ van Remi Tamburini. De catalogus van ‘Un Autre Monde’ bevat een 3D-brilletje om een beeld uit ‘The Dynamite Show’ van videokunstenaar Koen Theys in reliëf te bekijken. Speciaal is verder de afbeelding van ‘Evolution Flower’ van Peter De Cupere. Wanneer je erover wrijft, komt er een parfum vrij. Behalve de catalogus van de tentoonstelling kan je in de museumwinkel ook het boek ‘Un Autre Monde‘ kopen. Dit bevat ondermeer een facsimile van J.J. Grandvilles gelijknamige boek. Het boek bevat vierhonderd illustraties en essays van kunstcriticus Jan Ceuleers en professor kunstgeschiedenis Ségolène Le Men. In Leuven zag ik het boek ondertussen in de vitrine van Boekhandel Peeters liggen. Het boek en de tentoonstelling zijn een ware ontdekking. Je kunt ‘Un Autre Monde’ nog tot 11 september 2011 bezoeken. Daarna reist de tentoonstelling naar Besançon en in de lente van volgend jaar naar Parijs. UN AUTRE MONDE 25 juni - 11 september 2011 Félicien Rops Museum, rue Fumal 12, 5000 Namen Inkom: 3 euro (1,5 euro met korting) SPACE PROJECT 4 september – 30 oktober 2011 Felix De Boeckmuseum, Kuikenstraat 6, 1620 Drogenbos PAUL VAN HOEYDONCK – DE ABSTRACTE WERKEN 4 september – 18 december 2011 Felix De Boeckmuseum, Kuikenstraat 6, 1620 Drogenbos IMAGES D’AUTRES MONDES. Catalogus van de tentoonstelling. 19 euro. L’AUTRE MONDE. Uitgeverij Pandora. 240 pagina’s. 48 euro. Meer info: www.museerops.be www.felixart.org Frank Beckers |