DISTRICT 9
De meest bevreemdende film van het jaar.
“Elk nadeel heb z’n voordeel” zei Johan Cruyff al en dat moet Peter Jackson ook gedacht hebben toen de financiers voor zijn ‘Halo’-project zich terugtrokken. Jackson had op dat moment al de onbekende regisseur Neill Blomkamp aangetrokken, en hij besloot de vrijgekomen tijd en middelen te besteden aan de uitwerking van Blomkamps eerdere kortfilm ‘Alive in Joburg‘. Die had blijkbaar zoveel indruk gemaakt op Jackson dat hij zonder meer een grootse Hollywoodfilm en dito budget toevertrouwde aan deze nobody die nog niets van die orde had bewezen. Volledig terecht, blijkt nu, want het resultaat ‘District 9’ is op vele fronten een succes. Na een virale campagne a la ‘Cloverfield’ met mysterieuze stickers en websites bleek na het openingsweekend in de States dat de prent een enorme box office hit zou worden. Meteen weten we al welke film de ‘sleeper‘ van het jaar zal worden, dat is een film met relatief klein budget die uitgroeit tot een kassucces. In een niet zo verre toekomst is een ruimteschip door pech gestrand boven Johannesburg in Zuid-Afrika, waar het al 20 jaar doelloos boven de skyline zweeft. De aliens zijn van boord gehaald en weggestoken in kampen – ‘District 9 ‘ – waar ze aan hun lot zijn overgelaten. Maar desondanks duiken er allerlei samenlevingsproblemen op. De regering besluit het kamp op te doeken en de inwoners gedwongen te verhuizen naar een nieuw kamp, ver weg van de grootstad. Helaas loopt de operatie, geleid door de sullige Wikus Van der Merwe, grondig mis, en hijzelf moet nu zien te ontkomen aan de militaire multinational waar hij tot voor kort deel van uitmaakte. Wat meteen opvalt is dat de makers er niet voor terugdeinsden om een vrij conventioneel SF-verhaal te integreren met een meedogenloze metafoor over de Zuid-Afrikaanse maatschappij van vandaag. De Apartheid mag dan al 20 jaren afgeschaft zijn, de facto is er nog steeds een grote segregatie tussen blank en zwart, en die laatsten leven nog altijd in miserabele krottenwijken waar anarchie, misdaad en wetteloosheid de dienst uitmaken. De film speelt zich dan ook niet toevallig af in Johannesburg, een stad die de weinig benijdenswaardig reputatie meetorst van gevaarlijkste stad ter wereld. Het is dan ook direct duidelijk dat de slumps met kakkerlakachtige aliens, die dan nog eens uitgebuit worden door zwarte krijgsheren, model staan voor het pandemonium van autochtone zwarten en ingeweken vluchtelingen uit bijvoorbeeld Zimbabwe. Vorig jaar waren er zelfs echte progroms op de inwijkelingen met tientallen doden, dus dat is helaas geen fictie. De manier waarop de blanke heersers omgaan met deze ‘minderwaardige’ levensvormen, scheldwoorden incluis, doet akelig denken aan nazistische regimes in het algemeen en het Apartheidsverleden in het bijzonder. De huurlingen die de aliens moeten uitdrijven, zijn schietgrage skinheads die zo geplukt lijken uit blanke extreem-rechtse groeperingen zoals de beruchte Afrikaner Weerstandsbeweging. ‘District 9’ is dus een spiegel voor de huidige staat van Zuid-Afrika, en het opgevoerde maatschappijbeeld is allesbehalve prettig. Dat dit geen glad entertainment met transformerende robotten is (alhoewel), is ook duidelijk door het gebruik van de talking heads die als in een documentaire de situatie aan de kijker uitleggen, dit gemonteerd met zogezegde nieuwsbeelden en andere footage. Dit procédé wordt geleidelijk aan losgelaten ten voordele van een meer conventionele mise-en-scene, en we vragen ons een beetje af wat de meerwaarde ervan is. Het voornaamste voordeel van deze gimmick lijkt ons een duidelijke breuk te maken met ander popcornspektakel en het ‘underground’ imago van de prent te vergroten – maar kan je wel van ‘underground’ spreken met een budget van 30 miljoen dollar? ‘District 9’ is dan ook veel meer een B-film dan een alternatieve low budget productie met goedkope effecten voor festivals van de fantastische film. Blomkamp heeft duidelijk een voorliefde voor de B-film van begin jaren 80, getuige de grauwe aankleding van zijn ‘used future’, de groezelige horrormomenten en de vele referenties naar films uit die periode. Het privatiseren van de ordehandhaving is een doorslagje van het OCP-bedrijf in ‘Robocop’ en de gruwelijke transformatie van Wikus Van der Merwe doet ons denken aan ‘The Fly’. Het onverwachte Van der Merwe-personage kan meteen in het pantheon van absoluut idiote antihelden die boven zichzelf uitstijgen, en meer specifiek aan Bruce Campbell als Ash in de ‘Evil Dead’-filmreeks. Tot slot is de toon van de actiescenes dezelfde als die van de eerste ‘Terminator’ en doen de in close-up exploderende lichamen denken aan de debuutfilms van Peter Jackson himself. We kunnen dus veel positiefs zeggen over ‘District 9’: de durf om minder prettige politieke allusies zoals racisme en xenofobie in de film te steken, de drang naar een meer grimmige en compromisloze SF-actieprent die bepaalde delen van het publiek kunnen afstoten – iets waar de Hollywoodbankiers tegenwoordig van huiveren. Ook een pluspunt zijn de zeer geslaagde en perfect geïntegreerde special effects: werkelijk nergens wordt de filmische illusie doorbroken, je kan het er niet aan zien dat de talloze levensechte ruimtewezens nadien aan het beeld zijn toegevoegd, en dat terwijl de schoudercamera alle kanten ophotst. Technisch een zeer geslaagde oefening voor ‘Halo’, als die er ooit komt. Ook artistiek gezien blijft het surreële beeld van het spaceship boven de stad toch wel hangen. En straffer nog: het moet van ‘ET’ geleden zijn dat we nog zoveel empathie hadden voor afstotelijk ogende ruimtewezens. Helaas zijn er ook enkele minpunten, zodat we niet echt kunnen spreken van een meesterwerk. De potpourrri van filmstijlen leidt niet bepaald tot iets, en ook inhoudelijk raakt Blomkamp allerlei thema’s aan zonder ze echt in een logisch opgebouwde these te brengen; het gaat allerlei richtingen uit (van sluipende privatisering, administratieve willekeur, over ethisch onverantwoorde experimenten, de kracht van propaganda tot bijgelovige rituelen en vrouwenmisbruik) zonder dit alles samen te brengen in een solide geheel. Meer nog: in het eerste deel laat Blomkamp allerlei maatschappelijke wantoestanden de revue passeren, maar hij formuleert op geen enkele ogenblik een oplossing. Wanneer het tweede deel overgaat tot een non-stop schietfestijn, vragen we ons af wat de regisseur nu eigenlijk wil zeggen. Of dat nu een vorm van lafheid, cynische recuperatie of fatalisme is, is moeilijk uit te maken. Helemaal onvergeeflijk is dat deze prent duidelijk door een blanke is gemaakt, want de manier waarop de zwarte medemens opgevoerd wordt, is helemaal op het randje. Zonder uitzondering zijn de zogeheten “Nigerianen” maffieuze oplichters en afzetters van de aliens. Het zijn gedrogeerde, zwaarbewapende, gevaarlijke wilden die zelfs niet voor kannibalisme terugdeinzen. Hoewel dergelijke gebruiken bestaan in bepaalde afgelegen delen van Zuid-Afrika, zoals een schokkende documentaire vorig jaar nog aan het licht bracht, is het toch behoorlijk onkies om een volledige bevolkingsgroep op dergelijke wijze te portretteren. De Nigeriaanse overheid is allesbehalve opgezet met de film, en de claim van racisme is zeker niet onterecht. Slotsom: ‘District 9’ is zeker de moeite waard, zeer sfeervol, afwijkend op vele fronten, maar toch ook ergens een gemiste kans. We zijn alleszins benieuwd wat dit nieuw talent ons in de toekomst nog zal brengen Gert Van den Berghe *** TECHNISCHE FICHE Regie: Neill Blomkamp Scenario: Neill Blomkamp Producer: Peter Jackson Muziek: Clinton Shorter Cinematografie: Trent Opaloch Editor: Julian Clarke ARTISTIEKE FICHE Sharlto Copley Jason Cope Robert Hobbs e.v.a. |