The SF-toerist: Het Ishangobeeld
• Beelden van Fantastisch Vlaanderen
Af en toe stoot de SF-toerist tijdens een wandeling op een vreemde constructie, een monument of een beeld, waar een fantastisch verhaal aan kleeft. Soms letterlijk, soms figuurlijk. In deze nieuwe rubriek zet ik telkens één dergelijk beeld in de kijker. Zo is onze hoofdstad sinds 7 juli 2010 een enorm beeld rijker. Het monument werd op 7 juni op het Muntplein ingehuldigd. Het beeldhouwwerk is een reuzengrote replica van het Ishangobeeldje. • Prehistorische computer? Bezoekers van het Muntplein kunnen er niet langs kijken. Sinds kort prijkt er een enorm beeld op het plein. Van ver heeft het iets van een olifantenslurf. Wie dichterbij komt, ziet een sterk uitvergrote stok, die ten hemel torent. Op het zeven meter hoge beeld staan een reeks inkervingen. Het bord met uitleg onthult dat het nieuwe monument een replica van het Ishangobeeld voorstelt. Het Ishangobeeldje werd twintigduizend jaar geleden in het oosten van het huidige Congo gebruikt en is mogelijk het oudst bekende wiskunde artefact. De tekst interpreteert het beentje zelfs als ‘een prehistorisch zakrekenmachientje van zo’n 25.000 jaar oud!’. • Ishangobeeld Het echte Ishangobeentje is een beentje van tien centimeter lang en één centimeter breed. Aan het uiteinde is er een kwartskristal. De koolstof-14 methode dateert het beentje op 18.000 tot 20.000 jaar oud. In 1950 ontdekte onze landgenoot Jean de Heinzelin de Braucourt (° 6/8/1920 + 4/11/1998) het artefact in het oosten van Congo aan de oever van het Edwardmeer nabij Ishango. De ontdekker werkte als geoloog verbonden aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen. Vijftig jaar lang werd het bot in de archieven opgeslagen. Vandaag heeft het object eindelijk een ereplaats gekregen in het Museum voor Natuurwetenschappen in Brussel. Dit museum ken je ongetwijfeld: hier worden de iguanodons van Bernissart getoond. Paleontologen groeven de versteende skeletten van dinosauriërs in de steenkoolmijn van Bernissart op. Tegenwoordig toont het museum de resten in de Galerij van de Dinosauriërs Veel onderzoekers beschouwen het Ishangobot als het oudst gekende bewijs van wiskunde. Het beentje bevat tientallen inkervingen. De 168 inkepingen lijken volgens een patroon te zijn aangebracht. Zo is er een groep met 3 en 6, dan 4 en 8 en ook nog 5 en 10 strepen: de cijfers 3, 4 en 5 telkens gevolgd door hun dubbele. Een tweede reeks bestaat uit 11, 13, 17 en 19 krassen: de priemgetallen tussen 10 en 20. De derde kolom bevat 11, 21, 19 en 9 inkepingen. De som hiervan is 60. De som van de twee andere kolommen zijn 48 en weer 60. Dit geeft dus telkens een totaal dat een veelvoud van 6 en ook van 12 is. Rekende de prehistorische eigenaar van het beeldje met een zes-, een twaalf- of zestigdelig talstelsel? Wij werken vandaag met een tiendelig talstelsel, maar het twaalfdelige en zestigdelige talstelsel leven nog voort in onze tijdrekening. Is deze wiskundige logica toevallig? Zoniet, is het Ishangobeeldje de oudst gekende wiskunde ter wereld! • Prehistorische rekenlat Waarvoor het beeldje precies diende, zullen de historici wellicht nooit achterhalen. Mogelijk was het een kalender, een telstok, kerfstok of geheugensteun. Anderen speculeren dat het didactisch materiaal of een hulpmiddel bij het rekenen was. Of misschien was het zelfs een toverstok tijdens een of ander magisch ritueel. Het beeldje een prehistorische zakrekenmachine of computer noemen, is overdreven. Met een computer of zelfs een eenvoudige zakrekenmachine kan je immers steeds weer nieuwe berekeningen maken. • Professor Dirk Huylebrouck Professor Dirk Huylebrouck van Sint-Lucas onderzoekt het Ishangobeeldje al jarenlang. Hij heeft zijn bevindingen erover in het boek ‘Afrika+Wiskunde‘neergeschreven. Enthousiast wijst hij op de grote historische betekenis van het voorwerp. Het beeld is uniek en verdient daarom een ereplaats. De professor pleit zelfs voor een speciaal museum gewijd aan dit beeldje. Een eigen webstek heeft het beeldje al. Zie de link onder aan dit artikel. • Golem In de volgende aflevering van deze reeks keer ik terug naar mijn geboortestad Sint-Truiden. Op het Europaplein houdt een houten beeld de wacht: de golem. ISHANGOBEELD Muntplein 1000 Brussel MUSEUM VOOR NATUURWETENSCHAPPEN Vautierstraat 29 1000 Brussel Meer info: www.sciencesnaturelles.be/expo/old_ishango/nl/ishango/introduction.html www.natuurwetenschappen.be Frank Beckers |