Vuurstenen in het donker
Tentoonstelling in het donker
Hoe zien blinden? Met hun handen. Met onze handen betasten we de wereld rondom ons, ontdekken we vormen, herkennen we de dingen, voelen we warmte en koude, vochtigheid en droogte, soepelheid en onbuigzaamheid, hardheid en zachtheid. Sommige musea organiseren een speciaal parcours voor slechtzienden die dan uitzonderlijk de kunstvoorwerpen mogen aanraken en betasten. Zo heeft ook de Prehistosite van Ramioul in Flémalle een opstelling over de prehistorie voor blinden. Op uitnodiging van de provincie reist deze tentoonstelling in het voorjaar 2010 door Vlaams-Brabant. Vrijdag 29 januari opende de tentoonstelling ‘Sluit je ogen om de prehistorie te zien’ in het cultuurcentrum de Borre in Bierbeek, een gemeente nabij Leuven. Tijdens de Franse SF Conventie van 2003 in Flémalle, bezocht ik de Prehistosite in Ramioul. Enkele programmapunten van de conventie speelden zich trouwens af in het archeologische museum. De jaarlijkse Prix Rosny aîné werd in het museum uitgereikt. De prijs is genoemd naar de schrijver J.-H. Rosny aîné, die nota bene prehistorische romans schreef. Liefhebbers van het genre kennen ongetwijfeld zijn roman ‘La Guerre Du Feu’. De Prehistosite is een aanrader voor wie in onze vroegste geschiedenis geïnteresseerd is! Geblinddoekt op ontdekkingstocht Bezoekers van de tentoonstelling krijgen een masker op dat de ogen bedekt. Een audiogids geeft uitleg. Een medewerker van de Borre leidt je naar een ijzeren baar, het begin van het traject. De baar voert je doorheen het parcours. Op een vijfentwintig plaatsen stoot je op een tennisbal. Dan weet je dat er voor je op tafel een relict uit de prehistorie ligt. Je kunt het vastnemen en onderzoeken. Even later klinkt er een korte uitleg uit je koptelefoon. De voorwerpen nemen je doorheen de vier seizoenen in het mesolithicum, tussen 9000 en 5300 voor Christus. Weliswaar zijn het replica en geen oorspronkelijke artefacten. Archeoloog Christian Casseyas van Ramioul heeft deze voorwerpen nauwgezet gereconstrueerd. Het eerste object is een plastic schedel die staat voor de schedel van een homo sapiens sapiens die 9500 jaar geleden in een collectief graf in de grot Margaux bij Dinant begraven werd. Verder liggen er onder meer een boog, een korf, vuurstenen, bewerkte dierenvellen, stenen en houten gereedschap en een fluit uit een been van een zwaan. Wie meer wil leren over de prehistorie, neemt na afloop best de folder mee, waarin alle objecten getoond worden met een woordje uitleg. De wandeling doorheen de tentoonstelling was eerder een spel: welk voorwerp heb je vast? De archeologische betekenis en de historische context drongen pas achteraf tot me door toen ik de folder las. De Grot van Plato De Griekse filosoof Plato vertelt over gevangenen die in een grot vastgeketend zitten. Ze kunnen zich nauwelijks bewegen en zien enkel de wand voor hen. Er valt geen daglicht in de grot. Achter hen passeren er mensen, maar de gevangenen kunnen hen niet zien. Er brandt een groot vuur in de grot zodat er schaduwen van de passerenden op de wand voor de gevangenen geworpen worden. Dit is alles wat de gevangenen waarnemen. Zo is ook de historicus en zo zijn wij allen die naar de prehistorie kijken. ‘In feite zien we slechts de schaduw van een prehistorie die we ons inbeelden. Moesten we dankzij een tijdmachine echte prehistorische vrouwen en mannen kunnen ontmoeten, zouden we waarschijnlijk merken dat we in onze verbeelding duizenden lichtjaren verwijderd zijn van deze nieuwe realiteit’ schrijven de samenstellers van de tentoonstelling. Ze vervolgen: ‘We maken van de prehistorie wat we er van willen maken, we zien wat we willen zien. Sommigen zullen brute mannen zien die hun vrouwen bij de haren voortslepend, vechtend om te overleven; anderen maken er geniale uitvinders van of mensen die in harmonie leven met de natuur… Sinds de XIXde eeuw is de prehistorische mens al veel geëvolueerd omdat de wetenschap en de maatschappij ook evolueren.’ Light for the World ‘Sluit je ogen om de prehistorie’ te zien kadert in een programma om ook blinden en slechtzienden deel te laten nemen aan culturele activiteiten. Daarnaast wil men de zienden hun ogen openen voor de problemen van slechtzienden. De tentoonstelling steunt ngo Licht voor de Wereld. Deze organisatie is actief in Kongo en voert onder meer cataractoperaties uit, waarbij de anesthesie de grote kostprijs is. ‘Orchestra in the Dark’ Op elke halte van de tentoonstelling worden extra activiteiten georganiseerd. In de Borre was er een heel bijzonder muziekoptreden. Tijdens ‘Blindnote’ luister je in een donkere zaal naar zes muzikanten. De groep werd opgericht door Mexicaan Osvaldo Hernandezer²Hernandez die tegenwoordig in Brussel woont. Hij is percussionist en heeft de artistieke leiding van de band. Andere leden zijn Karim Baggili uit België, Emre Gültekin uit Turkije, Vardan Hovanissian uit Armenië, Malick Pathe Sow uit Senegal en zangeres Talike uit Madagaskar. De groep brengt wereldmuziek waarbij ieder zijn eigen traditionele instrumenten bespeelt. Dat zijn een hoddu, een tweeduizend jaar oude Afrikaanse luit, een Armeense doudouk en een baglame en shvi. Tja, hier horen foto’s bij. Die ontbreken zowel van het optreden als van de tentoonstelling. Ik heb immers geen infraroodcamera. Eerst luisterde ik met de ogen toe naar de muziek. Toen ik bedacht dat de muzikanten misschien aan het kaarten (met braillekaarten) waren en er een cd opstond, opende ik mijn ogen. De duisternis werd af en toe verbroken door wat spaarzame verlichting zodat je een instrument of het silhouet van een muzikant kon onderscheiden. Enkel tijdens het laatste nummer en de bisnummers was er voldoende schemerlicht om de hele groep te kunnen zien. Blind schaken Wanneer de tentoonstelling CC de Kam in Wezembeek-Oppem aandoet, organiseert schaakclub De Zwarte Dame er een schaaktornooi. Sommige schaakclubs tellen onder hun leden slechtzienden of blinden. De Zwarte Dame uit Halle richt zich specifiek naar slechtzienden. Een visuele handicap staat geen schaakprestaties in de weg. De slechtziende heeft een klein schaakbord bij zich, waarop hij de positie mag voelen. Normaal mag je de stukken enkel aanraken om een zet te doen. Bovendien geldt de regel ‘aanraken is zetten’: als je een stuk aanraakt, moet je er mee zetten. Blindschaak is ook een discipline op zich: de schaker zit met de rug naar het bord of wordt geblinddoekt. De blindschaker zegt zijn zet luidop die dan door de scheidsrechter of de tegenstander op het bord wordt uitgevoerd. De tegenstander mag zijn zet doen en zegt ook weer hardop welke zet hij doet. Blindschaak heeft echter een slechte reputatie. Grootmeesters geven soms een simultaan waarin ze het al of niet blind opnemen tegen een hele reeks tegenstanders. Het verhaal gaat dat het in de Sovjet-Unie verboden was om recordpogingen blindsimultaan te wagen. De overheid vreesde dat de simultaan blindschaker in de psychiatrie zou belanden! Proeven in het donker In Bierbeek kan je dan weer van 29 maart tot 2 april blind dineren. Geniet van je eten in het donker, terwijl blinde kelners opdienen. Gelukkig, als je morst is er niemand die het opmerkt, tenzij de blinde obers, maar die blijven immer discreet. Dus sluit je ogen en ga zien, euh, voelen, tasten, proeven, ruiken, horen en verbeelden. Sluit je ogen om de prehistorie te zien. Reizende tentoonstelling over het mesolithicum voor blinden, slechtzienden en zienden 16 januari 2010 – 25 maart 2010 Verschillende locaties in Vlaams-Brabant. Zie verder. Gratis 16 tot 27 januari 2010 GC Baljuwhuis Galmaarden 30 januari – 10 februari 2010 CC de Borre, Bierbeek 13 – 24 februari 2010 Erfgoedsite Tienen 27 februari – 14 maart 2010 Museum M, Leuven 17 – 25 maart 2010 GC de Kam, Wezembeek-Oppem Blindnote Concert in het donker. Eye Opener 29 januari 2010, 20u. CC de Borre, Bierbeek Blind schaken 20 maart 2010 GC de Kam, Wezembeek-Oppem Meer info: www.vlaams-brabant.be/sluit-je-ogen www.ramioul.org www.deborre.be www.blindnote.be www.lightfortheworld.be Frank Beckers |